Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2011

ΜΑΛΑΞΗ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΠΑΘΕΙΣ



Ελευθερία Μαντζώρου

Εισαγωγή
Η προσφορά μάλαξης είναι ένα φυσικό ένστικτο το οποίο απαντάται σε όλους τους ανθρώπους. Κάποια στιγμή, όλοι έχουμε αισθανθεί την επιθυμία να προσφέρουμε μασάζ στους γονείς, τους φίλους, τα παιδιά ή τους εραστές μας. Ωστόσο, όταν ξεκινάμε να εκπαιδευόμαστε στην επαγγελματική μάλαξη, αυτή η αυθόρμητη επιθυμία για την προσφορά ανακούφισης μέσω του αγγίγματος μπορεί να χαθεί εν μέρει, καθώς διδασκόμαστε ένα πλήθος αντενδείξεων. Σαφώς, η επαγγελματική εξάσκηση του μασάζ προϋποθέτει ορισμένες προφυλάξεις, προκειμένου να γίνεται με ασφάλεια. Όμως, πόσες από τις αντενδείξεις που διδάσκονται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και πόσες αποτελούν μύθους; Μια κλασική αντένδειξη που διδασκόμαστε, είναι η παρουσία καρκίνου στον δέκτη. Το παρόν άρθρο εξετάζει την αντένδειξη που αφορά στην προσφορά μάλαξης σε καρκινοπαθείς.
Οι αντενδείξεις και οι μύθοι
Κατά την εκπαίδευσή μας, διδασκόμαστε ότι η μάλαξη σε καρκινοπαθείς ενδέχεται να ευνοήσει τη μετάσταση, δηλ. τη δημιουργία δευτερευόντων αποικιών καρκινικών κυττάρων σε άλλες περιοχές του σώματος, πέραν αυτής στην οποία εκδηλώθηκε ο πρωτοπαθής όγκος. Η αλήθεια είναι ότι οι μηχανισμοί εκδήλωσης και ανάπτυξης του καρκίνου είναι μόνον εν μέρει γνωστοί. Μολαταύτα, είναι εφικτό να προβούμε σε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τη μάλαξη και τη μετάσταση.
Υπό το φως των εξελίξεων στον κλάδο της ογκολογίας, καθίσταται εμφανές ότι οι υπάρχοντες φοβίες για την προσφορά μάλαξης σε καρκινοπαθείς είναι αβάσιμες. Αυτές οι φοβίες πηγάζουν από προγενέστερες αντιλήψεις για την εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων. Μέχρι και τη δεκαετία του 1970, πιστευόταν ότι η εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων είναι συνέπεια της πίεσης που δημιουργείται καθώς ο όγκος διογκώνεται. Αυτή η θεωρία δεν ερμηνεύει το μηχανισμό μέσω του οποίου τα καρκινικά κύτταρα εξαπλώνονται σε δευτεροπαθείς περιοχές, ούτε και το λόγο για τον οποίο ορισμένοι όγκοι μπορεί να διογκωθούν σε αξιοσημείωτο βαθμό και να ασκήσουν πίεση στους περιβάλλοντες ιστούς, χωρίς όμως να κάνουν μεταστάσεις ή να διηθήσουν παρακείμενους ιστούς. Πλέον είναι τεκμηριωμένο ότι η πίεση από μόνη της δεν επαρκεί για να πυροδοτήσει διηθητική ανάπτυξη. Επίσης, είναι γνωστό ότι ένα φυσιολογικό κύτταρο εξελίσσεται σε καρκινικό κυρίως εξαιτίας γενετικών μεταλλάξεων. Αυτές οι μεταλλάξεις είναι ο βασικός λόγος για την ανεξέλεγκτη κυτταρική ανάπτυξη και τη μετάσταση. Συνεπώς, η φοβία των θεραπευτών προέρχεται από τις αβάσιμες οδηγίες που δίδονται στις σύγχρονες σχολές, και όχι από οδηγίες που έχουν διατυπωθεί από ογκολόγους.
            Η μάλαξη δεν έχει ουδεμία σχέση με τη μετάλλαξη των κυττάρων. Η μετάλλαξη προκαλείται από περιβαλλοντικούς παράγοντες (έκθεση σε καπνό, εντομοκτόνα, μικροοργανισμούς κ.α.), από διαιτητικές συνήθειες, καθώς και από συναισθηματικά αίτια (σοβαρό χρόνιο συναισθηματικό στρες, ανεπίλυτες ψυχικές εντάσεις).
            Ο καρκίνος δεν εμφανίζεται εν μια νυκτί. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι νεοπλασίες έχουν ξεκινήσει αρκετές δεκαετίες προτού ο ιατρός εντοπίσει έναν ψηλαφίσιμο όγκο ή συμπτώματα σχετιζόμενα με τον καρκίνο, όπως η σοβαρή κόπωση ή το αίμα στα κόπρανα. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι όλοι έχουμε κάποια καρκινικά κύτταρα στον οργανισμό μας, ανά πάσα στιγμή (τα οποία φυσικά, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, εξουδετερώνονται από το ανοσοποιητικό μας σύστημα). Επομένως, είναι βέβαιο ότι όλοι όσοι εξασκούν τη μάλαξη, έχουν προσφέρει τις υπηρεσίες τους σε ένα άτομο που είχε καρκινικά κύτταρα! Αν λοιπόν η οδηγία περί αποφυγής μάλαξης των καρκινοπαθών ήταν ορθή, όλοι όσοι έχουν λάβει μασάζ, θα έπρεπε να έχουν εμφανίσει μεταστάσεις.
Να επισημάνουμε ότι η εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων δεν προϋποθέτει κίνηση του σώματος, ενεργητική ή παθητική. Είναι γνωστό ότι καρκινικές διεργασίες δύναται να λάβουν χώρα και κατά τον ύπνο.
Οι κλινικές εφαρμογές
Έχει διαπιστωθεί κλινικά ότι οι ήπιες τεχνικές μάλαξης είναι ιδιαίτερα ευεργετικές για τους καρκινοπαθείς, τόσο σε σωματικό, όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Κανένας δεν ισχυρίζεται ότι η μάλαξη μπορεί να θεραπεύσει τον καρκίνο. Άλλωστε, μια τέτοια δήλωση θα ήταν γελοία. Ωστόσο, τα υπάρχοντα στοιχεία δείχνουν ότι η ήπια μάλαξη είναι ωφέλιμη για τα συμπτώματα που συσχετίζονται με τον καρκίνο ή τις παρενέργειες των συμβατικών αντικαρκινικών αγωγών, όπως η ναυτία, η κόπωση, η αϋπνία και ο πόνος (σε συνδυασμό με τα αναλγητικά φάρμακα). Οι ασθενείς αναφέρουν αυξημένη ευεξία, μείωση του άγχους και του αισθήματος απομόνωσης, αυξημένη χαλάρωση και μείωση της μυϊκής έντασης.
        Π.χ. στην έρευνα που διεξάχθηκε από την καθηγήτρια νοσηλευτικής JoAnn Dalton, οι 16 μετέχοντες καρκινοπαθείς που υπέφεραν από σχετιζόμενους με τη νόσο πόνους χωρίστηκαν σε δυο ομάδες. Η ομάδα Α διδάχθηκε μόνο μια τεχνική χαλάρωσης (προοδευτική μυϊκή χαλάρωση), ενώ η ομάδα Β διδάχτηκε την ίδια τεχνική χαλάρωσης, αλλά παράλληλα λάμβανε μάλαξη και άκουγε χαλαρωτική μουσική. Και στις δυο ομάδες δόθηκε η οδηγία να καταφεύγουν στις προαναφερθείσες μεθόδους όποτε αισθάνονταν πόνο στο νοσοκομείο ή στο σπίτι. Οι μετέχοντες λάμβαναν τα συνήθη αναλγητικά φάρμακα. Μια τρίτη ομάδα, η ομάδα Γ, έλαβε μόνον τη συνήθη συμβατική αγωγή. Η ομάδα Γ (ομάδα ελέγχου) ανέφερε το υψηλότερο επίπεδο πόνου, ενώ η Β μετρίου βαθμού έως σημαντική ανακούφιση (η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Cancer Nursing). Παρόμοια μελέτη της καθηγήτριας νοσηλευτικής Diane Scott, δείχνει σημαντική αντιεμετική επίδραση της μάλαξης σε ασθενείς που υποβάλλονταν σε χημειοθεραπεία. Το χαλαρωτικό πρωτόκολλο εφαρμοζόταν πριν και μετά τη χημειοθεραπεία, και αποτελείτο από αργές θωπείες (effleurage) στην ωμική ζώνη, τον αυχένα και την πλάτη (η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Psychosocial Oncology). Έχουν διεξαχθεί πολλές επιπλέον παρεμφερείς έρευνες, και ευελπιστούμε ότι θα διεξαχθούν ακόμα περισσότερες.
             Ωστόσο, είναι όλα τα είδη μάλαξης και όλες οι τεχνικές κατάλληλες για τους καρκινοπαθείς; Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να κάνουμε μερικές διευκρινίσεις. Η μάλαξη στην περιοχή του όγκου δε συνιστάται. Επίσης, η βαθιά, τραυματική μάλαξη σε οποιαδήποτε περιοχή του σώματος δε συνιστάται για τους καρκινοπαθείς. Οι καρκινοπαθείς εμφανίζουν μώλωπες πολύ εύκολα εξαιτίας της χημειοθεραπείας, της ακτινοθεραπείας και των φαρμάκων που λαμβάνουν. Συν τοις άλλοις, ο τραυματισμός των ιστών ενεργοποιεί την ανοσοαπάντηση, διεργασία η οποία δύναται να παράξει ένζυμα που επιφέρουν διαδικασίες διάσπασης τους παρακείμενους ιστούς.
Συνεπώς, οι τεχνικές που ενδείκνυνται σε αυτή την περίπτωση είναι οι ήπιες θωπείες της Σουηδικής μάλαξης. Οι δυναμικές ανατρίψεις (petrissage) και τα μαλακτικά πλήγματα (tapotement) πρέπει να αποφεύγονται κατά τη φάση της αντικαρκινικής αγωγής. Οι τεχνικές λεμφικής παροχέτευσης πρέπει να εκτελούνται μόνον κατόπιν συναίνεσης του ιατρού / ογκολόγου. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με τη μάλαξη στο κεφάλι, τα πέλματα και τον αυχένα (π.χ. σε άτομα με καρκίνο του μαστού). Απεναντίας, αυτές οι τεχνικές έχουν εφαρμοστεί επανειλημμένα σε νοσοκομεία του εξωτερικού, με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα για την ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών. Εφόσον η μάλαξη εκτελείται σε νοσοκομείο, ο μασέρ ενδέχεται να πρέπει να φορέσει προστατευτικά γάντια και μάσκα κατά την προσφορά της μάλαξης, στην περίπτωση που ο καρκινοπαθής βρίσκεται σε ανοσοκαταστολή (λογικά θα υπάρχει σχετική προειδοποίηση στην πόρτα του δωματίου). Αναμφίβολα, κατά τη φάση της συμβατικής θεραπείας, ο μασέρ θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός. Απαιτείται επιπρόσθετη προσοχή σε άτομα που εμφανίζουν εν τω βάθει θρόμβωση, θρομβοκυτοπενία και λευκοπενία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο θεραπευτής καλό θα ήταν να συμβουλεύεται τον ογκολόγο του ασθενή.
            Δυο-τρεις μήνες μετά τη θεραπεία, και αφού ο ασθενής θα βρίσκεται στο σπίτι, είναι εφικτό να εφαρμοστούν ελαφρώς πιο δυναμικές τεχνικές, όπως η μυοπεριτοναϊκή θεραπεία, και η λεμφική μάλαξη. Μαλάξεις που περιλαμβάνουν ιδιαίτερα δυναμική δουλειά στο σώμα και διατάσεις, είναι εφικτό να εκτελούνται μόνον μετά από αρκετούς μήνες. Σε αυτή τη φάση, ο θεραπευτής οφείλει να ρωτήσει τον δέκτη εάν αντιμετωπίζει οτιδήποτε από τα εξής, ως συνέπεια της αντικαρκινικής αγωγής: νευροπάθεια άκρων, οστεοπόρωση, εύθρυπτες φλέβες, λεμφοίδημα, μειωμένη κινητικότητα, συμφύσεις, επώδυνα σημεία. Κατόπιν, οφείλει να κινηθεί με τις ανάλογες προφυλάξεις.
Τα άτομα που δίνουν χρόνια μάχη με τον καρκίνο ή έχουν θεραπευτεί από καρκίνο, πρέπει να ενθαρρύνονται να λαμβάνουν μασάζ. Η μάλαξη κάνει τον δέκτη να αισθάνεται βαθιά επαφή με το σώμα του, ενώ του δίνει την αίσθηση ότι το σώμα του είναι δικό του – αίσθηση η οποία μπορεί εύκολα να χαθεί κατά τη μάχη με τον καρκίνο, αφού ο ασθενής μπορεί εύκολα να θεωρήσει ότι το σώμα του τον πρόδωσε. Αν υπήρχε κάποιο φάρμακο το οποίο θα μπορούσε να προσφέρει στον οργανισμό αυτά που προσφέρει η μάλαξη, είναι βέβαιο ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες θα έδιναν σφοδρή μάχη για την κατοχύρωση της πατέντας.
Συμπέρασμα
Η αντένδειξη που αφορά στη μάλαξη στους καρκινοπαθείς είναι ουσιαστικά αβάσιμη. Ο θεραπευτής οφείλει να ξεπεράσει τις φοβίες του, ασφαλώς ενεργώντας πάντα με τη δέουσα προφύλαξη. Παρότι οι δυναμικές τεχνικές δε συνιστώνται κατά τη φάση της νοσηλείας σε νοσοκομείο ή κατά την εφαρμογή των επιθετικών συμβατικών αγωγών, οι θωπείες της Σουηδικής μάλαξης (effleurage) είναι πάντα ευεργετικές. Στη χρόνια φάση της μάχης ενάντια στον καρκινο, δύναται να εφαρμοστούν και πιο δυναμικές τεχνικές, όχι όμως επάνω στην προσβεβλημένη περιοχή. Η μάλαξη μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να συμφιλιωθεί με το σώμα του, ενώ βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής του.
Βιβλιογραφία
·         Massage Therapy for People with Cancer, Gayle McDonald, Findhorn Press
·         Ο Καρκίνος Δεν Είναι Ασθένεια, Andreas Moritz, Εκδόσεις Διόπτρα
·         Journal of Psychosocial Oncology
·         Cancer Nursing
Viewing
·         Βίντεο που απεικονίζει τους μηχανισμούς της μετάστασης: youtube.com/watch?v=rrMq8uA_6iA 
·         Βίντεο που απεικονίζει λεμφική μάλαξη μετά από μαστεκτομή: youtube.com/watch?v=Gq4Zv3d2StY
·         Δείγμα των τεχνικών μάλαξης που δύναται να εφαρμοστούν σε καρκινοπαθείς: youtube.com/watch?v=qpRPEWu8VTI